از لحاظ جانورشناسی بلدرچین به راستهمرغان، خانواده قرقاول ، زیر خانواده مرغان مزرعه و گونه بلدرچین تعلقدارد. در حالت کلی دوگونه بلدرچین ژاپنی و اروپائی بسیار مورد توجه هستندکه میان این دو گونه رابطه بسیار نزدیکی وجود دارد. بلدرچینهای ژاپنی بیشتردر جزایر ژاپن پراکنده هستند و نوع وحشی این پرنده به صورت جفت در تابستاندر شمال و در زمستان در نواحی جنوبی جزیره زندگی می کنند در حالیکهبلدرچینهای اروپائی از گسترش وسیعی در اروپا، سیبری، ایران، ترکیه، چین ومصر برخوردار هستند. با این حال شباهتهای بسیاری بین بلدرچین ژاپنی واروپائی وجود دارد و تنها تفاوت آنها در اندازه بدن و جثه می باشد به گونهای که بلدرچین اروپائی دارای طول بدن ۱۸ سانتیمتر و بلدرچین ژاپنی دارایطول بدن ۱۵ سانت می باشد.
ویژگیهای عمومی بلدرچین
به طور کلی بلدرچینها پرندگانی پرطاقت،نیرومند و مقاوم می باشند و می توانند در گستره وسیعی از مناطق با آب وهواهای گوناگون رشد و تولید مثل نمایند که این توانائی ناشی از قدرتسازگاری بالای آنها با شرایط گوناگون محیطی می باشد.
بلدرچین دارای مقاومت خوبی نسبت به شرایطنامساعد محیطی بوده و در محیطهای مختلف به راحتی سازگار می گردند. اینپرندگان سریعاٌ رشد می کنند بطوریکه سن بلوغ در این پرندگان پائین بوده ودر سن ۱/۵ تا ۲ ماهگی به بلوغ کامل جنسی می رسند که در این هنگام وزنپرنده نر به ۱۵۰ -۱۲۰ گرم و ماده ها به ۱۸۰ – ۱۵۰ گرم می رسد. ( وزن پرندهبسته به نوع، نژاد و نوع سیستم پرورش می تواند متفاوت از اعداد ارائه شدهباشد.)
این پرنده پس از رسیدن به سن بلوغ به مدتحدود ۶- ۴ ماه تخمگذاری خواهد کرد که متوسط تخمگذاری در این مدت حدود ۱۰۰عدد تخم خواهد بود که از این تعداد حدود ۷۵- ۷۰ درصد به جوجه تبدیل خواهندشد.
جوجه های بدست آمده از گله مادر پس ازگذشت ۴۵ -۳۵ روز به وزن کشتار می رسند و در این هنگام وزن متوسط لاشه درآنها می تواند بسته به نوع و نژاد از ۱۴۰ گرم الی ۲۲۰ گرم متغیر باشد. در یک جمع بندی ساده می توان نتیجه گرفت که مجموع عواملی نظیر: سن بلوغپائین، سن کشتار مناسب، کیفیت مطلوب گوشت، هزینه های ثابت و جاری مناسب درمقایسه با دیگر شاخه های دامپروری و همچنین مقاومت بالای پرنده به شرایطنامساعد محیطی، پرورش بلدرچین را تبدیل به صنعتی سودآور نموده که امروزهمورد توجه بسیاری از پرورش دهندگان در سراسر جهان قراردارد.
میزان تخمگذاری در بلدرچینها بالا و درحدود ۲۵۰ عدد در هر سال می باشد. بلدرچین ماده د رسن ۶۰ -۵۰ روزگی به اوجتولید تخم می رسند. متداولترین نژاد در پرورش صنعتی این پرنده نژادکوترنیکس ژاپنی (COTURNIX) می باشد که در سال حدود ۲۰۰ تخم گذاشته و در سن۴۰روزگی نیز به وزن کشتار ۲۵۰ گرم می رسند.
از لحاظ ظاهری بلدرچین ماده درشت جثه تراز بلدرچین نر بوده و پرهای سینه اش نیز خالدار می باشند در حالیکه بلدرچیننر دارای پرهای سینه ای به رنگ قهوه ای می باشد.
سیستمهای رایج پرورشی
پرورش بلدرچین عموماٌ بصورت بسته و بدونچراگاه بوده و در این حالت پرورش مادرها در پن های مخصوص و پرندگان گوشتیها در قفس انجام می گیرد و به طور کلی مناسبترین و سودآورترین حالت جهتپرورش این پرنده احداث مزرعه ای کامل و دارای قسمتهای زیر می باشد:
۱- قسمت پرورش گله مادر
۲- جوجه کشی
۳- پرورش گله گوشتی
۴- کشتار و بسته بندی
سیستم فوق به شما این امکان را می دهد کهبهترین کنترل را بر روی عوامل گوناگون موثر بر کیفیت و کمیت تولید داشتهباشید و در نتیجه سودآوری بیشتر را برای پرورش دهنده تضمین گردد. جهت پرورش بلدرچین روشهای گوناگونی وجود دارد که بنا به نوع آب و هوا، نوعمدیریت و مکان اجرای پروژه می توان به یکی از این روشها عمل نمود.
متمرکزترین حالت جهت پرورش این پرندهاستفاده از قفسهای ویژه پرورش برای مادرها و پرندگان پرواری می باشد. حسناین روش در این است که کنترل بلدرچینهای حساس خصوصاٌ در مواقع بروز استرس وترس راحت تر می باشد.
جهت پرورش پرندگان گوشتی می توان ازقفسهائی به ابعاد ۱۰۰ * ۴۰ سانتیمتر و ارتفاعی در حدود ۱۶ – ۱۵ سانتاستفاده کرد که معمولاٌ ۱۷۰ – ۱۴۰ قطعه جوجه را در سنین یک تا دو هفتگی میتوان در چنین قفسهائی نگهداری کرد.
معمولاٌ می توان بلدرچینها را در سنین ۴ -۳هفتگی در قفسهائی ۸ -۷ طبقه که بر روی هم استقرار یافته اند انتقال داد. همچنین جهت بسترسازی مناسب، کف قفسها را در هفته اول با کاغذ یا مقواینازک می پوشانیم و در چند روز اول غذا را بر روی کاغذ پخش می کنیم و سپس ازطریق دانخوریهای ویژه که در جلوی قفسها نصب شده اند جهت تغذیه استفاده میکنیم.
جهت تامین آب مورد نیاز می توان ازآبخوریهای نیپل استفاده نمود ( یا آبخوریهای ناودانی با دهانه بسیار تنگ). پس از گذشت ۴۵ -۴۰ روز می توان بلدرچینهای پروار شده را به کشتارگاه انتقالداد. همچنین جهت پرورش گله مادر می توان بخشی از جوجه های تولیدی را که از لحاظداشتن خصوصیات تولیدی مناسبتر از بقیه به نظر می رسند جدا و بوسیله شمارههای ویژه ای علامت گذاری نمود، سپس در سن ۶ هفتگی پرندگان مذکور را بهقفسهای مخصوص تخمگذاری انتقال می دهیم که این قفسها معمولاٌ دارای ابعادیدر حدود ۱۵ * ۱۵ سانتیمتر و ارتفاع ۱۵- ۱۳ سانت می باشند. البته هنگامیکهتولید تخم بارور مدنظر باشد می توان از قفسهائی به ابعاد ۲۵ -۱۵ سانت برایهر ۲۰ قطعه پرنده استفاده نمود که در این حالت پرندگان را با نسبت نر بهماده ۱ به ۳ پرورش می دهند.
به طور کلی و صرفنظر از نوع سیستم پرورش، جهت نیل به حداکثر بازدهی بایستی موارد زیر را در نظر داشت:
- اجتناب از هرگونه حمل و نقل بی مورد
- فراهم نمودن محیطی آرام و دور از استرس
- اعمال برنامه کاهش تدریجی دما
- تامین نور کافی و استفاده از برنامه نوری مناسب
- استفاده از جیره های بالانس شده و با کیفیت
- رعایت کلیه اصول بهداشتی
روش تعیین جنسیت
تشخیص جنسیت بلدرچینها در ۳ هفته اولزندگی بسیار مشکل و توام با خطای زیاد است ولی بعد از سه هفتگی شناسائی بهطور واضح امکان پذیر می باشد، بدین صورت که در بلدرچینهای نر، پرهای گردنقهوه ای و پرهای سینه قرمز مایل به قهوه ای روشن (حنائی) بوده در حالیکه دربلدرچین ماده پرهای گردن و سینه روشن و با لکه های سیاه رنگ به شکل نقطهها یا نوارهائی ظاهر می شوند.
تعیین جنسیت بلدرچین
روش دیگر تشخیص این است که، بلدرچینهای نردارای غده ای در کلواک است که به اندازه تقریبی یک فندق در قسمت بالایکلواک قرار دارد و در اثر فشار و تحریک کف سفیدی از آن ترشح می شود کهنباید با ترشح اسپرم اشتباه گرفته شود. البته روشهای دیگری جهت تفکیک جنسنر و ماده با بالای ۹۰ درصد اطمینان وجود دارد که نیازمند تبحر و تجربهخاصی می باشد.
بلدرچین و جوجه بلدرچین
انتخاب گله های مادر
مناسبترین پیشنهاد جهت تشکیل گله هایمادری و بدست آوردن تخمهائی با درصد نطفه داری بالا استفاده از ترکیب گله ۱نر به ازای هر ۶- ۳ ماده می باشد که در این حالت بیشترین احتمال جهت تولیدتخمهائی با نطفه داری مناسب وجود دارد.
در هنگام شروع کار می توان از سه روش معمول جهت تشکیل گله استفاده کرد که عبارت اند از:
۱- خرید تخمهای نطفه دار و جوجه کشی در سایت
۲- خرید جوجه های مادر یکروزه
۳- خرید نیمچه های آماده تخمگذاری
بایستی توجه داشت که هرکدام از موارد بالادارای نقاط ضعف و قوت خاص خود هستند و انتخاب یکی از آنها برای شروع کارمنوط به در نظر گرفتن عوامل گوناگونی است.
به طور مثال در موارد ۱ و ۲ با اینکهمیزان سرمایه اولیه مورد نیاز کمتر از حالت سوم می باشد اما تنها هنگامیپیشنهاد می گردد که شما بعنوان یک پرورش دهنده داری تجربه کافی در جوجه کشیو پرورش جوجه یکروزه باشد که در غیر اینصورت با مشکلات جدی در کار مواجهخواهید شد. و اما در حالت سوم با وجود اینکه در ابتدای کار شما نیاز به سرمایه گذاریبیشتری جهت خرید پرندگان مادر دارید، اما ریسک کمتر و مدت زمان سریعتری کهبرای رسیدن به تولید صرف می شود امکان بهره برداری سریعتر را به شما خواهدداد.
حال صرفنظر از روشهای سه گانه پیشنهاد شدهو اینکه کدامیک از آنها بیشتر با شرایط شما سازگار هستند باید به اساسیترین نکته نیز اشاره کرد و آن این است که در هر حال سعی نمائید با انتخابمناسبترین نژاد از لحاظ میزان تولید تخم، داشتن وزن کشتار بالا، دارا بودنضریب تبدیل پائین، دارا بودن بیشترین سازگاری با اقلیم طبیعی منطقه ومقاومت مناسب نسبت به عوامل نامساعد محیطی از معتبرترین مزارع، گله ای خوببا قابلیت های ژنتیکی بالا و توانائی تولید مناسب را تشکیل دهید و مطمئنباشید که صرف هرگونه هزینه منطقی در این گام متضمن سودآوری بیشتر مجموعهشما خواهد بود.
با وجود تمامی موارد گفته شده، انتخابمناسبترین روش جهت راه اندازی یک مزرعه منوط به بررسی کامل شرایط محیطی،فنی و اجرائی پروژه می باشد که در اینخصوص بایستی از کارشناسان خبره فنیاری گرفت.
تخم بلدرچین
تخمگذاری و تولید مثل
به کلی بلدرچینها پرندگانی با میزانتخمگذاری بالا بوده و در هر سال در حدود ۲۶۰ – ۲۵۰ تخم می گذارند که اینامر در شرایط طبیعی و بدون نوردهی مصنوعی در ماه های فروردین تا شهریوراتفاق می افتد و در این شرایط تعداد تخمهای گذاشته شده برابر با ۱۰۰ -۵۰عدد است که با اعمال برنامه های تغذیه ای مناسب و نوردهی مطلوب می تواندتا۲۷۰تخم در سال افزایش یابد.
کرچ شدن در بین بلدرچینهای اهلی در حد وسیعی کاهش یافته به گونه ای که این پدیده به ندرت در آنها دیده می شود.
تخم بلدرچین که در حالت طبیعی حدود ۱۰ گرم وزن دارد در حالت صنعتی به ۱۲ گرم افزایش وزن یافته است.
جهت تشکیل گروه های تولید مثلی معمولاٌ بهازا هر ۴-۳ قطعه ماده یک پرنده نر در نظر می گیرند. البته بهترین نتیجهباروری از نسبت ۱ نر به ۱ماده بدست می آید ولی در شرایط صنعتی عملاٌ نسبت ۱به ۳ اجرا می گردد.
جفتگیری بلدرچین از سن ۶ هفتگی آغاز و درزمان ۴ هفته اول پس از بلوغ درصد باروری به حدود ۱۰۰-۹۰ % بالغ می گردد. این روند د ر۸ ماهگی به ۸۰ % و پس از گذشت ۱۱-۹ ماه به ۷۰-۶۰% می رسد. پس از هر بار جفتگیری، بلدرچینهای ماده به مدت ۶-۵ روز و گاهی حتی تا ۱۲-۱۰ روز تخم بارور می گذارند.
نگهداری تخمها در انبارهائی با درجه حرارت۱۵-۱۳درجه سانتیگراد و رطوبتی در حدود ۶۰-۵۰% و به مدت ۸ روز انجام میگیرد. البته بایستی توجه داشت که نگهداری طولانی مدت تخمها تاثیر منفی برقابلیت جوجه درآوری آنها خواهد داشت. همچنین پیش از انبار کردن تخمها بایدآنها را بوسیله گاز فرمالدئید یا اشعه ماورا بنفش ضدعفونی نمود.
قدرت جوجه درآوری تخمهای بارور بین ۸۰-۷۰%و یا به عبارتی معادل ۷۰-۵۰% تخمهای گذاشته شده خواهدبود که البته این امربستگی بسیار زیادی به سن پرندگان خصوصاٌ پرنده ماده، شرایط فنی و بهداشتیجوجه کشی، تغذیه و مواردی از این قبیل خواهد داشت.
دوره جوجه کشی بلدرچین به طور متوسط درحدود ۱۷ روز به طول می انجامد ولی اگر جنین رشد اولیه داشته باشد این زمانبه ۱۵ روز تقلیل خواهد یافت.
حرارت داخلی در انکوباتور باید در حدود۳۷/۸درجه سانتیگراد و رطوبت در حدود ۶۵-۶۰ % و در هچر دما ۳۷/۵ – ۳۷/۳ ورطوبت حدود ۹۰-۸۰% تنظیم گردد ضمن اینکه چرخش تخمها نیز هر ۳- ۱ ساعت یکبارانجام می گیرد.
مکان تشخیص نطفه داری در تخمهای لکه دار وسفید متفاوت است به گونه ای که در تخمهای لکه دار امکان تشخیص رشد جنینیاز روز هشتم و در تخمهای سفید در روز دوم و سوم میسر است. جوجه های بدست آمده در حدود ۸-۷ گرم وزن دارند که البته وزن اولیه تخم نیز در این میان بسیار موثر خواهد بود.
تلفات جنینی در هنگام جوجه کشی بیشتر در ۳روز اول انکوباسیون و یا در مدت کوتاهی پیش از تفریخ پیش می آید که اینامر بستگی زیادی به تلاقی خویشاوندی، سن بالای والدین و نیز مدت طولانیانبارداری و همچنین صدمه دیدگی پوسته تخم دارد.
برنامه نوری
اعمال یک برنامه نوردهی دقیق و مناسب برایبلدچینها امری بسیار ضروری و مهم می باشد. به طور کلی بهتر است شدت نور درشروع رشد در حدود ۷۰-۶۰ lux در نظر گرفته شده و در هفته سوم به ۱۰ lux برسد و مدت روشنائی اعمال شده نیز حداقل ۱۸-۱۶ ساعت باشد.
شایان ذکر است که طبق برخی مطالعات انجامیافته گروهی از پرورش دهندگان زمان ۲۳ نوردهی را اعمال می نمایند و حتی دربرخی مزارع صنعتی ایتالیا از برنامه ۲۴ نوردهی استفاده می گردد.
بایستی در نظر داشت که در هر حالت جهتدستیابی به حداکثر میزان تخم، اعمال ۱۸ -۱۶ ساعت روشنائی ضروری می باشد. همچنین جالب است بدانید بر اساس برخی گزارشها اعمال ۲۴ ساعت نوردهی سببتسریع بلوغ جنسی می گردد در حالیکه ۱۸ -۱۶ ساعت نوردهی سبب تاخیر در بلوغجنسی خواهد شد. البته جهت پرورش بلدرچینهائی که تنها به خاطر تولید گوشت پرورش داده می شوند اعمال ۸ ساعت نوردهی با شدت کم نیز کافی خواهد بود.
جمعآوری تخمهای نطفهدار
جمعآوری تخمهای نطفهدار یک بار حدودساعت نه شب و بار دیگر صبح روز بعد انجام میشود. هنگام جمعآوری و حملتخمهای نطفهدار باید بسیار دقت کرد. زیرا پوسته تخمها بسیار نازک است وبه آسانی میشکند.
تخمها را باید طوری در شانهای مناسب وتمیز قرارداد که انتهای پهن تخم به طرف بالا باشد تا نطفه به پوسته نچسبد. تخمهایی که برای جوجهکشی در نظر گرفته میشوند باید تمیز باشند. همچنیندارای شکل طبیعی، اندازه متوسط و پوسته خوب باشند.
نگهداری تخمهای نطفهدار
تخمهای مخصوص جوجهکشی را نباید به مدتطولانی نگهداری کرد. بیشترین زمان ممکن برای نگهداری تخمها ۵ تا ۷ روزاست. در این مدت هم باید در دما و رطوبت مناسب در سردخانه نگهداری شوند. اگر تخمها بیشتر از یک هفته خارج از دستگاه جوجهکشی نگهداری شوند،توانایی جوجهکشی به سرعت کم میشود. در تمام مدت نگهداری تخمها، باید آنها را طوری قرارداد که انتهای پهن آنبه سمت بالا باشد. دمای مناسب برای نگهداری تخمها در سردخانه دوازده و نیمتا پانزده و نیم درجه سانتیگراد است. همچنین رطوبت مناسب باید هفتاد و پنجتا هشتاد درصد باشد. اگر رطوبت کمتر از این مقدار باشد، رطوبت موجود درتخم بخار میشود. اگر هم رطوبت بیشتر از این مقدار باشد، احتمال آلودگیتخمها به وسیله قارچ زیاد میشود.
آماده سازی تخمهای نطفهدار
برای انتقال دادن تخمها از سردخانه بهدرون دستگاه جوجهکشی ابتدا باید آنها را به مدت شش ساعت در دمای معمولینگهداری کرد. سپس تخمها را درون دستگاه جوجهکشی قرار داد. اگر تخمها راپس از بیرون آوردن از سردخانه فوراً در دستگاه جوجهکشی قرار بدهیم، رویپوسته تخمها قطرههای آب جمع میشود. یعنی تخمها عرق میکنند. برایجلوگیری از عرق کردن تخمها باید پوسته تخم کمکم در دمای معمولی گرم شود.
به علاوه، قبل از انتقال تخمها به دستگاهجوجهکشی باید تخمهایی که دارای شکل و اندازه مناسب نیستند، کنار گذاشت. تخمهای کثیف را باید با کاغذ سمباده یا یک پارچه پشمی زبر تمیز کرد. کارضدعفونی تخمها به وسیله گاز فرمالدئید انجام میشود. این گاز از واکنش بینپرمنگنات پتاسیم و فرمالین به وجود میآید.
انتقال به دستگاه جوجهکشی
طول دوره جوجهکشی برای بلدرچین ۱۷ تا ۱۸روز میباشد. تخمها از روز اول تا روز چهاردهم در دستگاه ستر قرارمیگیرند. از روز پانزدهم تا روز هجدهم نیز در دستگاه هچر قرار دادهمیشوند. درجه حرارت دستگاه جوجهکشی بین ۳۷/۲ تا ۳۷/۷ درجه سانتیگرادتنظیم میشود. رطوبت دستگاه نیز باید ۵۸ تا ۶۰ درصد باشد.
در چهارده روز اول، تخمهای هر دستگاه سترباید روزی سه تا هشت بار چرخانده شوند. با این کار، از چسبیدن جنین بهپوسته جلوگیری میشود. اما در دستگاه هچر عمل چرخاندن انجام نمیشود تاجنین در محل مناسب برای خارج شدن از پوسته قرار بگیرد.
باید توجه داشت که واردکردن هوای تازه در دستگاه جوجهکشی برای سلامت جنینهای درون تخمها بسیار مهم است.
درجه حرارت مورد نیاز
بلدرچینها در روزهای نخستین عمر به دمایحدود ۳۵ درجه سانتیگراد نیاز دارند که این دما باید به کمک منابع حرارتیمناسب تامین گردد. در سن ۷- ۶ هفتگی ۲۴- ۲۲ درجه دما مورد نیاز می باشد. البته بسته به شرایط محیط پرورش می توان پرندگان را در حرارت ۳۶- ۳۵ درجهسانتیگراد نگهداری و به تدریج در عرض ۳ هفته به دمای ۲۴ درجه سانتیگرادپائین آورد.
بلدرچین ...
پرورش بلدرچین گوشتی
پرورش بلدرچین برروی بستر و یا در قفسممکن است انجام شود. قفسهای مورد استفاده تا هشت طبقه ساخته میشوند. بلندی هر طبقه حدود بیست سانتیمتر و مساحت آن حدود۰/۵ تا ۰/۸ مترمربع است. هر جوجه بلدرچین به حدود ۱۵۰ سانتیمتر مربع جا نیاز دارد. بنابراین در چنینقفسهایی سی تا چهل جوجه بلدرچین جا میگیرند. در یک طرف این قفسهاآبخوری و در طرف دیگر دان خوریها قرار داده میشوند.
پرورش بلدرچین در قفس بهتر از بستر است،زیرا در یک فضای کم میتوان تعداد بیشتری جوجه بلدرچین نگهداری کرد. اما درصورت استفاده از قفس باید دقت کرد. چون تعداد زیادی بلدرچین در یک جایکوچک قرار دارند، باید به طور مرتب، هوای تازه در محیط وارد شود. این کاربرای کم کردن حرارت اضافی، رطوبت و گازهای زیان آور است. دمای سالن پرورشجوجه بلدرچین در روز اول باید ۳۵ درجه سانتیگراد باشد. سپس هر چهار روز یکبار، سه درجه سانتیگراد دما کم میشود تا به بیست و یک تا بیست و دو درجهسانتیگراد برسد. نور در سالن پرورش در دو هفته اول باید به صورت تمام وقتیعنی ۲۴ ساعته باشد. پس از آن مدت ۱۲ ساعت در روز سالن روشن خواهد بود.
بهتر است جوجه بلدرچینهای نر و ماده بهصورت جدا از هم نگهداری شوند. وقتی بلدرچینها به سن دو تا سه هفتگیمیرسند، میتوان نر و ماده را از هم تشخیص داد. در این سن پرهای سینه نرهابه رنگ قرمز مایل به قهوهای است. مادهها نیز دارای پرهای سینهای به رنگخاکستری با خالهای سیاه هستند.